Historia niepodległej Ukrainy jest stosunkowo krótka. Nieprzerwanie państwo to istnieje do dziś dopiero od 1991 r. czyli od rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Natomiast historia ziem ukraińskich jest znacznie dłuższa, a jej dzieje polityczne sięgają wczesnego średniowiecza.
We wczesnym średniowieczu tereny dzisiejszej Ukrainy zamieszkane były przez Słowian. Prowadziły tędy szlaki handlowe łączące Cesarstwo Bizantyńskie z Morzem Bałtyckim. W VII w. ziemie ukraińskie podporządkowali sobie na prawie dwa wieki Chazarowie, którzy stworzyli tu swoje państwo.
Za początek istnienia Rusi przyjmuje się przybycie na te tereny normandzkich Waregów i założenie przez nich Nowogrodu Wielkiego. Jeden z przywódców wareskich, Ruryk, dał początek dynastii, która przez kolejne kilkaset lat władała Rusią. Centralizację rozpoczęła władająca w połowie X w. księżna Olga, a jej wnuk Włodzimierz Wielki w 988 r. przyjął chrzest z Konstantynopola i włączył Ruś do świata chrześcijańskiego.
Za czasów Włodzimierza rozpoczęła się rywalizacja z młodym państwem Polan o Grody Czerwieńskie, obejmujące tereny między dzisiejszym Hrubieszowem a Przemyślem. Zajęte przez Ruś w 981 r. tereny odzyskał w 1018 r. Bolesław Chrobry, ale już w niecałe 15 lat później trafiły znów do Rusi dzięki wyprawom Jarosława Mądrego. Jego panowanie było też ostatnim akordem świetności Rusi Kijowskiej. Książę podzielił swoje państwo między synów (podobny proces miał miejsce w Polsce za sprawą Bolesława Krzywoustego) zapoczątkowując wielowiekowe rozbicie ziem ruskich.
Rozbicie dzielnicowe Rusi znacząco osłabiło jej siłę polityczną i gospodarczą. Dodatkowo na przełomie XII i XIII w. coraz większym problemem stały się najazdy Mongolskie. W wyniku przegranej bitwy nad Kałką w 1231 r. i zdobycia Kijowa w 1240 r. Ruś dostała się pod wpływy Mongołów.
Próbę przełamania tego stanu podjął książę halicko-włodzimierski Daniel I, który w 1253 r. został koronowany w Drohiczynie na króla Rusi. Założył on także Lwów oraz związał się przez małżeństwa z Piastami Mazowieckimi. Tytuł króla Rusi funkcjonował do początków XIV w.
W XIV w. rozpoczęła się rywalizacja Polski, Węgier i Litwy o ziemie Rusi Halickiej. Dzięki układowi z Bolesławem Jerzym II, ostatnim jej władcą, księciem i panem Rusi został Kazimierz Wielki. Podpisał on układ dotyczący podziału tych ziem z Ludwikiem Andegaweńskim. Z kolei od północy coraz mocniej tereny Rusi napierane były przez Wielkie Księstwo Litewskie. Druga połowa XIV w. przyniosła rozwiązanie tej sytuacji o tyle, że na tronie polskim zasiadł Ludwik Andegaweński, a następnie jego córka Jadwiga, która poślubiła księcia litewskiego Władysława Jagiełłę. Tym sposobem w 1373 r. nastąpiło ostateczne przyłączenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej do Korony, król Polski zaś przybrał tytuł księcia Rusi.
W 1569 r. doszło w Lublinie do podpisania unii realnej między Polską i Litwą. Powstała wówczas Rzeczpospolita Obojga Narodów, w skład której wchodziły też ziemie Ruskie. Nazywano je już wówczas „Ukrainą”, jako tereny leżące „u kraja” państwa. Z kolei w 1596 r. doszło w Brześciu nad Bugiem do podpisania unii kościelnej między biskupami prawosławnymi z Litwy i Rusi a duchowieństwem katolickim, w wyniku czego powstał kościół unicki.
Pod koniec XVI w. miało miejsce wydarzenie, które zajmuje niezwykle ważne miejsce w historii Ukrainy. Na terenach tzw. Dzikich Pół nad Dnieprem uformowała się Sicz Zaporoska, składająca się z początkowo wolnych Kozaków, którzy chronili pogranicze przed najazdami tatarskimi. Z czasem polscy możnowładcy usiłowali narzucić im osobiste poddaństwo i obowiązek pańszczyzny, co spotkało się z oporem.
Wybuchające co kilkanaście lat powstania kozackie rujnowały spokój na i tak zagrożonych przez Tatarów i Turków terenach. Największe powstanie Chmielnickiego, które wybuchło w 1648 r., miało w dłuższej perspektywie opłakane skutki zarówno dla Rzeczpospolitej, jak i samej Kozaczyzny.
Rujnująca i niezwykle krwawa wojna domowa wywołana postaniem osłabiła unię z Litwą, a podpisanie przez Chmielnickiego ugody w Perejesławiu o protektoracie Rosji nad Kozakami było pretekstem do zaangażowania się mocarstwa na wschodnich ziemiach Rzeczpospolitej. Doszło wówczas do podziału Ukrainy na część polską i rosyjską wzdłuż Dniepru.
Na terenach Ukrainy utrwaliła się wówczas władza hetmanów, z których największe triumfy polityczne osiągnął Iwan Mazepa. Marzył on o zjednoczeniu obydwu części Kozaczyzny i próbując doprowadzić do jego ziszczenia, zerwał sojusz z Rosją na rzecz Szwecji. Doprowadziło to do interwencji rosyjskiej, rozgromienia Kozaków, a po zakończeniu wojen rosyjsko-tureckich do likwidacji Siczy Zaporoskiej przez Katarzynę II w 1775 r. W wyniku rozbiorów Polski większość ziem dzisiejszej Ukrainy znalazła się pod zaborem rosyjskim. Jedynie tak zwana Galicja Wschodnia ze Lwowem i częścią Podola przypadła Austrii.
Okres zaborów był czasem kształtowania się ukraińskiej świadomości narodowej. Zaczął się wówczas formować współczesny język ukraiński oraz literatura w nim tworzona. Najwybitniejszym pisarzem tego okresu był Taras Szewczenko. Pojawiły się też pierwsze koncepcje narodu i państwa ukraińskiego stojące w opozycji do Cesarstwa Rosyjskiego.
Wobec silnej rusyfikacji ziem zaboru rosyjskiego i likwidacji kościoła unickiego ośrodkiem dążeń narodowych stała się należąca do Austrii Galicja. We Lwowie działała katedra języka ukraińskiego, publikował tu Iwan Franko, działały towarzystwa naukowe, literackie i społeczne, a także organizacje paramilitarne.
Wszystko to zaowocowało pod koniec I wojny światowej, gdy po raz pierwszy sformułowano postulaty niepodległości Ukrainy. W listopadzie 1918 r. powstały dwa organizmy państwowe – Ukraińska Republika Ludowa i Zachodniukraińska Republika Ludowa. Jednocześnie we Lwowie wybuchły krwawe walki polsko- ukraińskie o miasto, które zakończyły się ostatecznie wycofaniem oddziałów ukraińskich.
Republiki połączyły się w styczniu 1919 r. i usiłowały manewrować między odradzającą się Rzeczpospolitą, nacierającymi ze wschodu bolszewikami oraz armią „białych”, czyli oddziałami rosyjskimi wiernymi caratowi. Radykalne postulaty, brak poparcia na konferencjach pokojowych oraz słabość militarna doprowadziły do upadku URL i podziału ziem dzisiejszej Ukrainy między Polskę i Ukraińską SSR wchodzącą w skład ZSRR.
Na zamieszkiwanych przez Ukraińców terenach II Rzeczpospolitej przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego dochodziło do tarć. Coraz więcej zwolenników zyskiwały nacjonalistyczne organizacje jak OUN (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów), które prowadziły działalność dywersyjną. Skutkowało to działaniami odwetowymi ze strony władz. Z kolei na Ukrainie Radzieckiej doszło do ostrych represji prowadzonych przez NKWD, a na początku lat trzydziestych do wywołanej sztucznie przez władze klęski głodu, która pochłonęła 6-7 mln ofiar.
Niezwykle tragicznym czasem w historii ziem Ukrainy była II wojna światowa. OUN i jego zbrojne ramię UPA podjęły współpracę z Niemcami w celu utworzenia niepodległego państwa. Z czasem w organizacji doszło do podziału i tylko część trwale związała się z Niemcami, ale jednocześnie coraz mocniej zwracano się przeciwko Polakom. Doprowadziło to do dokonanej przez UPA rzezi polskiej ludności na Wołyniu oraz napadów i morderstw na wschodniej Lubelszczyźnie czy w Bieszczadach.
Ostatecznie na konferencjach pokojowych w Teheranie i Jałcie tereny Ukrainy po San zostały włączone do ZSSR, a w wyniku umowy z PKWN dokonano wymiany ludności między Polską a Ukraińską SSR.
Ostatni akt drogi do niezależnego państwa ukraińskiego dokonał się w 1991 r., gdy parlament przyjął Deklarację suwerenności państwowej Ukrainy. Pierwszym wybranym prezydentem Ukrainy został Leonid Krawczuk, a 8.12.1991 r. na mocy układów białowieskich przestał ostatecznie istnieć Związek Radziecki.